Łemkowskie cerkwie

Лемкiвскы церкви

Łemkowskie cerkwie Лемкiвскы церкви

Podtytuł: polsko-łemkowskie wydanie

Autorzy: Andrzej Piecuch - tekst, Jerzy Żak - zdjęcia

Tłumaczenie na język łemkowski: Monika Tylawska

Wydawnictwo: Gondwana
Oprawa: oprawa twarda
Ilość stron: 304
Rok wydania: 2013
ISBN: 9788392826484

Opis

"Łemkowskie cerkwie" to pierwsza publikacja, w której autorzy starali się pokazać i opisać wszystkie zabytkowe cerkwie zachowane na terenach Łamkowszczyzny. Przetrwały one tragiczne dla Łemków czasy wysiedleni w latach czterdziestych i zniszczeń dokonywanych w okresie PRL-u. Większość z nich to obecnie kościoły rzymskokatolickie, niektóre stały się obiektami muzealnymi. W albumie przestawiono 111 cerkwi, w tym kilka zbudowanych współcześnie. Dzięki znakomitym fotografiom możemy podziwiać bogactwo drewnianej i murowanej architektury, piękno ikonostasów, ikon i polichromii. Swą urodą zachwycają również zachowane w naturalnym otoczeniu kaplice, przydrożne kapliczki, figury i krzyże.

OD WYDAWCY

Łemkowszczyzna to kraina na pograniczu polsko-słowackim zamieszkała od wielu wieków do 1947 roku przez Łemków. Rozciąga się ona na obszarze Beskidu Niskiego i części Beskidu Sądeckiego. W Polsce jej granice na zachodzie wyznacza dolina Popradu, a na wschodzie pasmo Wysokiego Działu oraz dorzecze Osławy i Osławicy. Do Łemkowszczyzny zaliczana jest również niewielka wyspa osadnicza wcinająca się klinem w Małe Pieniny, zwana Rusią Szlachtowską.

Górale ruscy, zamieszkujący te ziemie w przeszłości, sami siebie nazywali Rusnakami lub Rusinami i tak też byli nazywani przez Polaków i Słowaków. Określenie „Łemkowie” pojawiło się w odniesieniu do nich dopiero w 2 połowie XIX wieku. Przypuszcza się, że jest ono pochodną często wypowiadanego przez mieszkańców tych ziem słówka „łem”, „len”, oznaczającego „tylko” lub „ale”, wspólnego gwarom ruskim i słowackim. Później nazwa ta rozpowszechniła się jako określenie wszystkich ruskich, greckokatolickich i prawosławnych mieszkańców tych terenów. Sami Łemkowie różnią się – jeśli chodzi o własną tożsamość – jedni czują się tylko Łemkami, a ściślej Łemkami-Rusinami, często odwołują się przy tym do dawnych tradycji staroruskich, inni uważają się za Łemków-Ukraińców. Cenne jest jednak to, że pomimo różnic kultywują i rozwijają swą tradycyjną kulturę duchową i materialną.

Najbardziej widocznym i charakterystycznym elementem górskiego krajobrazu Łemkowszczyzny są drewniane i murowane cerkwie. Stanowią one najcenniejsze świadectwo wiary, kultury i dorobku ich budowniczych – Łemków. Ich piękno doceniają zarówno turyści, jak i obecni mieszkańcy tych terenów. Wśród nich jest Jerzy Żak, znany fotografik z Krynicy, autor zdjęć w tym albumie, i Andrzej Piecuch z Gorlic, autor tekstów opisujących cerkwie i miejscowości, w których zostały zbudowane.

W albumie przedstawiono wszystkie zabytkowe cerkwie łemkowskie, jakie ocalały w polskiej części Łemkowszczyzny, od leżących na zachodzie Jaworek, poprzez wsie Wierchomla Wielka i Milik nad Popradem, Izby i Brunary nad rzeką Białą, aż po cerkwie w dolinach rzek Osławy i Osławicy, we wsiach takich jak Komańcza, Turzańsk i Szczawne. Prawie wszystkie pokazane w albumie cerkwie usytuowane są w swoim pierwotnym, naturalnym otoczeniu.

Drewniane i murowane świątynie reprezentują różne epoki i style architektoniczne. Najstarsza wśród nich, zbudowana w 1600 roku, zachowała się w Powroźniku, najmłodsze cerkwie to te powstałe przed wybuchem II wojny światowej i kilka nowych, zbudowanych w Gorlicach, Kulasznem, Krynicy i Zyndranowej.

Uzupełnieniem zdjęć prezentujących piękno architektury cerkiewnej są fotografie pokazujące ważne dla Łemków uroczystości religijne związane z sanktuarium na Świętej Górze Jawor w Wysowej Zdroju, święto Jordanu w Pętnej, kermesz (odpust) w Olchowcu oraz obchodzone w Nowicy uroczystości związane ze świętem Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny.

Miejscowości w publikacji "Łemkowskie cerkwie"

Powroźnik	Поворозник
Wojkowa	Войкова
Dubne	Дубне
Leluchów	Лелюхів
Jastrzębik	Астрябик
Złockie	Злоцкє
Szczawnik	Щавник
Milik	Милик
Andrzejówka	Андриівка
Żegiestów	Же!єстів
Zubrzyk	Зубрик
Wierchomla Wielka	Вeрхомля Велика
Szlachtowa	Шляхтова
Jaworki	Явіркы
Maciejowa	Матієва
Łabowa	Лабова
Kamianna	Камяна
Łosie koło Krynicy	Лося коло Крениці
Roztoka Wielka	Розтока Велика 78
Krynica Zdrój	Крениця Здрій
Krynica Zdrój Słotwiny	Крениця Здрій Солотвины
Tylicz	Тылич
Muszynka	Мушынка
Mochnaczka Niżna i Wyżna	Мохначка Нижня і Выжня
Czyrna	Чырна
Piorunka	Перунка
Berest	Берест
Polany koło Florynki	Поляны коло Фльоринкы
Florynka	Фльоринка
Wawrzka	Вавка
Binczarowa	Білцарева
Bogusza	Бо!уша
Królowa Górna	Королева Руска
Bieliczna	Білична
Izby	Ізбы
Banica	Баниця
Śnietnica	Сьнітниця
Brunary Wyżne	Брунары Выжні
Czarna	Чорна
Ropki	Ріпкы
Hańczowa	Ганчова
Wysowa Zdrój	Высова Здрій
Góra Jawor	Гора Явір
Blechnarka	Бліхнарка
Uście Gorlickie	Устя Рускє
Kwiatoń	Квятонь
Skwirtne	Шквіртне
Regietów Niżny i Wyżny	Ре!єтів Нижній і Выжній
Smerekowiec	Смерековец
Konieczna	Конечна
Gładyszów	Гладышів
Zdynia	Ждыня
Przysło	Прислоп
Nowica	Новиця
Leszczyny	Ліщыны
Kunkowa	Кункова
Klimkówka	Климківка
Łosie koło Gorlic	Лося коло 7орлиц
Bielanka	Білянка
Doliny	Долины
Gorlice	Горлиці
Krzywa	Крива
Wołowiec	Воловец
Czarne	Чорне
Małastów	Маластів
Pętna	Панкна
Bodaki	Бодакы
Bartne	Бортне
Ropica Górna	Ропиця Руска
Owczary	Рыхвалд
Męcina Wielka	Мацина Велика
Rozdziele	Розділя
Bednarka	Боднарка
Pielgrzymka	Перегримка
Świątkowa Mała	Святкова Мала
Świątkowa Wielka	Святкова Велика
Kotań	Котан
Desznica	Дешниця
Krempna	Крампна
Myscowa koło Dukli	Мысцова коло Дуклі
Polany koło Dukli	Поляны коло Дуклі
Olchowiec	Вільхівец
Tylawa	Тылява
Chyrowa	Гырова
Zyndranowa	Зындранова
Trzciana	Тжцяна
Zawadka Rymanowska	Завадка Риманівска
Bałucianka	Балутянка
Królik Wołoski	Кролик Волоскій
Sieniawa	Синява 279
Wróblik Królewski	Вороблик Королевскій
Wróblik Szlachecki	Вороблик Шляхецкій
Daliowa	Дальова
Wola Niżna	Воля Нижня
Wisłok Wielki	Выслок Великій
Komańcza	Команча
Radoszyce	Радошыці
Smolnik nad Osławą	Смольник над Ославом
Rzepedź	Репед
Szczawne	Щавне
Turzańsk	Турянск
Kulaszne	Куляшне 300